BANATSKI KARLOVAC
ISTORIJAT
Bronzani predmeti, nakit, oružje i ostale iskopine nadjene iskopavanjima pokazali su da je ovo područje bilo naseljeno već u bronzano doba kao i u III i IV veku nove ere. I u tursko doba ovde se nalazilo selo koje se zvalo Hoča ( ili Oča) ali je tada i iščezlo. Naselje pod imenom Oča se spominje 1764. godine u dokumentima pisaca koji su pratili razvoj i naseljavanje Banata.
Na području austrijske vojne granice prodor Turaka doneo je velika razaranja a ova oblast je i inače imala još mnogo neobradjene zemlje.Na savetovanjima bečkog Dvorskog ratnog veća, od 17.09.1800. godine, doneta je i odluka o stvaranju novih naselja. Za osnivanje jednog od tih naselja bilo je odredjeno livadsko područje Podbrestje i Mali Alibunar kao i Oča. Za naseljavanje su se prijavili katolički nemački kolonisti iz badenske oblasti. Kuće još nisu bile ni izgradjene a oni su u leto 1802. brodovima stigli niz Dunav i smešteni u mestima Pančevacke kompanije.
Na predlog Generalne komande mesto je dobilo ime Karlsdorf po Ministru rata i mornarice nadvojvodi Karlu (Carl). Plan kuća bio je odredjen naredbom od 10. jula 1802. Godine. Ta naseljenička kuca zabatom je bila okrenuta ka ulici, imala je jednu sobu, kuhinju i ostavu. Temelj je bio od kamena, zidovi od nabijene zemlje a krov pokriven trskom.
Selo je imalo četiri ulice. Na raskrsnicama su bili iskopani zajednički bunari. U sredini sela je bilo vojno vežbaliste površine 8 rala. Oko ovog terena su izmedju 1804. i 1810. godine podignuti crkva, parohova kuća, škola, kasarna, oficirsko konačiste i gostionica.
U proleće 1803. Godine uselili su se prvi kolonisti u svoje kuće. Svako domaćinstvo dobilo je dva konja, jednu kravu, zapregu, kola, plug, drljaču, sitniji alat i jednostavni nameštaj u ukupnoj vrednosti od 180 guldena. Ovaj iznos je kasnije morao biti otplaćen.
Od 1803. došli su kolonisti iz banatskih opština Karašova, Lupak i Klokotić, koji su bili slovenskog porekla ali katoličke veroispovesti. Oni su nazvani "Krašovanima".Svaka porodična kuća dobila je 35, 17 ili 12 rala zemlje.
Ako jedna porodica, uključujući raspoložive graničare, i dalje nije imala potrebnu radnu snagu bila bi spojena sa drugom porodicom ili joj je bilo pridodato osoblje.
One su obrazovale jednu "Kućnu zajednicu" u kojoj su morali da žive u miru i slozi, upućeni jedni na druge i da polja zajednički obradjuju. Niko nije smeo da vodi sopstveno imanje. Kuća i zemlja nisu se mogli deliti. Vojnoj komandi je bio odgovoran predstavnik "Kućne zajednice" i njemu su se morali pokoravati svi pripadnici. Ovakav način je bio slovenski ali važan za strogo vojno upravljanje. Prednost je bila u tome da niko nije bio iskorišćavan. Sve je išlo "po naredbi", cene su bile utvrdjene i morale su biti jasno istaknute. Prestupi su bili odmah kažnjavani od strane Kompanije a veći od strane Regimente.
Velika pažnja je bila posvećivana čistoci u kućama i mestu, ali luksuz nije bio dozvoljen. Tako je, na primer, bila zabranjena upotreba suncobrana.
Tržno mesto je bio Vršac gde se do 1868. snabdevalo lekovima. Jednom nedeljno a po potrebi i česće bio je odredjen jedan meštanin da kolima ode do Vršca i tamo obavi poslove i za ostale meštane.
U revoluciji 1848. Karlovac je dva puta bio poprište borbi. Dana 12. decembra 1848. izgorelo je 9 kuća a 23 civilne osobe su poginule. Posle revolucije zakonske mere su pooštrene, ali to stanovnicima Karlovca nije smetalo jer su bili naviknuti na poslušnost i red. Kad je 1868. izgradjena Ciglana Kalitowitsch, otvorena je i apoteka kao i poštansko - telegrafski ured što je znatno doprinelo razvoju mesta. Nakon ukidanja vojne granice počeo je u Karlovcu snažan privredni razvoj. Izdato je 150 a zatim jos 15 novih placeva za gradnju kuća jer su mnoge kuće bile prenaseljene. I u privredi dolazi do velikog napretka, 1873. godine osniva se fabrika salame "Herz i sin" koja vrlo brzo postaje nadaleko a kasnije i svetski poznata. Opština dobija dozvolu za održavanje tri vašara godisnje a uskoro i za četvrti. Tako sada dolaze iz udaljenih mesta kupci i prodavci kao, na primer, iz Kikinde, Temišvara i Karansebeša. Tada se podiže park a prostor ispred njega uredjuje se za nedeljnu pijacu. Godine 1894. otvara se železnicka pruga Vršac - Kovin u čijim akcijama opština Karlovac učestvuje sa 16000 guldena. Godine 1896. podiže se nova zgrada opštine ( danas Mesna zajednica) i dečiji vrtić. Godine 1902. izgradjena je škola koja je decenijama bila najmodernija u okolini. Uskoro je škola postala državna. Mesto dobija novo ime "TEMESKAROLYFALVA".
Godine 1910. je bilo sprovedeno katastarsko merenje zemljišta čime je Karlovac dao primer za ugled starijim a delom i većim opštinama. Zatim mesto dobija novo ime "NAGYKAROLYFALVA". Te godine broj stanovnika dostiže 3835. Planira se zatim uvodjenje električnog osvetljenja kao i isušivanje rita u saradnji sa susednim opštinama čime bi se dobilo jos 16000 rala dobrog obradivog zemljišta. Rat koji je uskoro izbio ostavio je ove planove neostvarenim.
U Prvom svetskom ratu mobilisana su 654 žitelja Karlovca od kojih je125 poginulo ili nestalo a 67 su ostali ratni invalidi.
Promena države je u Karlovcu protekla mirno, samo je nekoliko meštana bilo uhapšeno i kažnjeno jer su prilikom jednog govora na srpskom jeziku izjavili da ga ne razumeju. Od 1921. godine mesto je službeno preimenovano u "KARLOVO SELO" a godinu dana kasnije, nakon ponovljenih intervencija i molbi vraćen je naziv "KARLSDORF".
Nekoliko godina proteklo je u neizvesnosti a onda je ponovo počeo zamah napretka. 1923. godine osniva se "Električna centrala AD" iz koje se čitavo mesto snabdeva električnom strujom što je za to vreme bilo samo u gradovima. Podižu se fabrika nameštaja i fabrika zavrtnjeva koje su u kriznim vremenima koja su na vidiku, morale da se zatvore. Podignuta je sušara za kukuruz i fabrika ukosnica kao i industrija za proizvodnju voćnih sokova.
Godine 1926. ukazom Ministarstva unutrašnjih dela Jugoslavije ime mesta je promenjeno u ''BANATSKI KARLOVAC''. Iste godine je osnovana prva čitaonica i podignut spomenik Srbima palim u toku 1848.godine.
Posle velike ekonomske krize ponovo se krenulo napred. Firma ''Herz'' proširuje proizvodni program i pogon, Hoffmann prepravlja fabriku alkoholnih pića na parni pogon, proizvodi i likere a podiže i fabriku sirćeta. Mnoge zanatlije modernizuju svoje radnje, pribavljaju električne mašine. Trgovina I zanati cvetaju.
A onda je ponovo došao rat.
Od 665 mobilisanih meštana Karlovca 189 je poginulo ili nestalo. Prilikom dva napada savezničkih bombardera poginula su dva stanovnika Karlovca. Zbog nepreciznog gadjanja nije bilo veće materijalne štete.
Uveše 2. oktobra 1944. godine Karlovac su zaposele ruske i Titove partizanske jedinice. Tom prilikom je jedno dete poginulo od gelera. Ubrzo dolazi do konfiskacije imovine folksdojčera i svih drugih za koje je smatrano da su tokom rata bili na strani okupatora. Konfiskovana imovina uneta je u fond opštenarodne imovine kojim je upravljala Uprava narodnih dobara. Na osnovu zakona o kolonizaciji i agrarnoj reformi stvoreni su uslovi da se stanovništvo iz mnogih krajeva Srbije, Bosne i Crne Gore naseli u ravničarskim krajevima.
U Banatski Karlovac je doseljeno 615 porodica sa ukupno 3.775 članova domaćinstva. Naseljavanje je uglavnom vršeno iz podrucja Užica i Čačka. Najveći broj novih stanovnika Banatski Karlovac je dobio 1.marta 1946. godine. Oko 180 porodica pristiglo je tokom leta iste godine, dok su manje grupe pristizale tokom 1947. i 1948. godine. Jedan broj kolonista nije bio zadovoljan raspodelom imovine i uslovima za život, tako da se oko 80 porodica vratilo u svoj rodni kraj. Tako je Banatski Karlovac dobio nove stanovnike. Pored doseljenih kolonista, u Banatskom Karlovcu je ostao manji broj starosedelaca. Veci deo starosedelaca je deportovan u radne logore širom Jugoslavije, na izgradnju zemlje, a neki od njih i u Sovjetski Savez. Uslovi u tim logorima, od kojih je bio najveći i najzloglasniji Telećka u okolini Titela(Rudolfsgnad), su bili teški i mnogi su umrli ili ubijeni. Početkom 1950-ih godina, posredstvom crvenog krsta bilo im je omogućeno iseljavanje u Saveznu Republiku Nemačku. Danas njihovi potomci žive rasuti širom sveta.
Nakon raspodele kuća pristiglim kolonistima, Komisija za naseljavanje je preko Uprave narodnih dobara izvrsila raspodelu pšenice, kukuruza i drugih namirnica. Potom se pristupilo raspodeli stoke i stočne hrane i poljoprivrednih alatki. Zatim se pristupilo raspodeli zemljišta. Na veličinu zemljišnog poseda uticao je broj članova domaćinstva.
Dolazeći u potpuno novu sredinu, toliko različitu od stare, i po klimi, i po vazduhu, i po vodi, i po konfiguraciji terena i po mnogo čemu drugom, kolonisti su se veoma teško snalazili i prilagodjavali novim životnim uslovima. Ove teškoće su se posebno odražavale na starije.
Teškoće su se ipak zajedničkim snagama prevazilazile. Život je dobijao postepeno svoje uobičajene tokove. Rodjena su i prva deca u novom zavičaju. Uz postojeće nemačko groblje nikle su i prve humke umrlih daleko od svog rodnog kraja. Život je tekao dalje, moralo se misliti na budućnost, prionuti na posao za koji nije bilo odlaganja. Zemlja je čekala. Trebalo ju je uzorati, zasejati, ubrati plodove. Vremena za čekanje i tugovanje nije bilo i Banatski Karlovac počinje da zivi sa svojim novim žiteljima, uobičajenim tokom.
Godine 1949. mesto dobija naziv "Banatsko Rankovićevo" koji ostaje do 1956. kada se ponovo naziva "Banatski Karlovac" i taj naziv je ostao do danas.
Danas je Banatski Karlovac mesto kome pripada status grada. Broji ukupno 6113 stanovnika, prema popisu iz 1981. godine( novi popis se očekuje 2001.) što ga čini najvećim mestom u opštini.
Literatura:
1. BILDBAND Karlsdorf/Banat und Umgebung 1802-1982 -180 Jahre Karlsdorf-
Josef Bleichert, 1982.( uvodni tekst napisao Hans Volk)
2. Banatski Karlovac, monografski prikaz - grupa autora , 1986.
priredili:
Branislav I. Bjelić , Banatski Karlovac
Zvonko P. Djurić , Auckland , New Zealand
Banatski Karlovac , decembar 2000.